مبانی نظری ساختار سازمانی، قدرت

مقدمه ..................................................................................................................................................... 12

2-1- مبانی نظری پژوهش ............................................................................................................... 12

2-1-1- ساختار سازمانی .......................................................................................................... 13

2-1-1-1- تعریف ساختار و ماهیت آن ...........................................................................13

2-1-1-2- کارکردهای ساختار .......................................................................................... 14

2 -1-1-3- ابعاد ساختار...................................................................................................... 14

2-1-1-4- تئوری­های کلاسیک و نئوکلاسیک در خصوص ساختار........................ 15

2-1-1-5- نوع­شناسی ساختار ........................................................................................... 16

2-1-1-5- 1- انواع کلاسیک ساختار سازمانی............................................................16

2 -1-1-5- 2- انواع جدید ساختار سازمانی.................................................................17

2 -1-1-5-1- 1- ساختار کارکردی .............................................................. 16

2-1-1-5-1-2- ساختار بخشی........................................................................ 16

2-1-1-5-1- 3- ساختار ماتریسی.................................................................. 17

2-1-1-5-2- 1- ساختار افقی .................................................................. .............18

2-1-1-5-2-2- ساختار شبکه­ای....................................................................... 18

2-1-1-5-5- 3- ساختار ستاره­ای شکل یا خوشه ستاره­ای...........................18

2 -1-1-5-5-4- ساختار تار عنکبوتی ...............................................................19

2 -1-1-5-5- 5- ساختار پارندی .......................................................................19

2 -1-1-5-5-6- ساختار خوشه­ای .....................................................................20

2-1-1-5- 5- 7- ساختار مجازی ..................................................................... 20

2-1-1-5-2-8- ساختار تواناساز و بازدارنده......................................................21

2-1-1-5-2-8-1- ساختار تواناساز ....................................................................21

2-1-1-5-2-8-2- ساختار بازدارنده ...................................................................25

2-1-1-5-2-8-3- مقایسه دو نوع ساختار تواناساز و بازدارنده......................27

2-1-2- قدرت................................................................................................................................ 28

2-1-2-1- تعریف قدرت و ماهیت آن .............................................................................28

2-1-2-2- نقش قدرت و اهمیت آن در سازمان و تعامل با محیط ....................... 29

2-1-2-3- قدرت و وابستگی ........................................................................................... 31

2-1-2-4- پیامدهای قدرت و دیدگاه­های مختلف به آن........................................... 32

2-1-2-5- منابع قدرت ........................................................................................................ 33

2-1-2-6- دسته­بندی قدرت ............................................................................................. 34

2-1-2-7- کاربرد قدرت ...................................................................................................... 35

2-1-2-8- جمع­بندی ........................................................................................................... 37

2-2- پیشینه پژوهشی ....................................................................................................................... 38

2-2-1- پیشینه خارجی ............................................................................................................. 38

2-2-1-1- پژوهش‌های مرتبط با ساختار سازمانی......................................................... 38

2-2-1-2- پژوهش‌های مرتبط با قدرت و منابع آن ......................................................39

2-2-2- پیشینه داخلی ............................................................................................................... 40

2-2-2-1- پژوهش ‌های مرتبط با ساختار سازمانی....................................................... 40

2-2-2-2- پژوهش‌ های مرتبط با قدرت و منابع آن ....................................................41

2-2-3- جمع ­بندی پژوهش‌های پیشین ............................................................................... 42

2-3- جمع ­بندی فصل........................................................................................................................ 43

2-1- مبانی نظری

در زندگی سازمانی امروزی، مبتنی بر مفهوم پویای"برهم­کنش چندلایه"(ترک­زاده، 1388)، نیروهای پویای متعدد و متکثری بر دانشگاه به عنوان یک سیستم اجتماعی باز (هوی و میسکل، 2005 و 2008) نفوذ می یابند. این نیروها از طریق نفوذ (شکل­دهی و جهت­دهی) در و بر رفتار سازمانی افراد در سطوح مختلف (فردی، گروهی و سازمانی)، توانمندی سازمانی را نیز متاثر می نمایند. از جمله این عوامل، ساختار سازمانی و قدرت و منابع پویای آن می­باشد (فونشن^[1]،2007؛ اسوار^[2]،2006). پویش معنادار دانشگاهی، مستلزم درک پویایی­ها و پیچیدگی­های درونی و محیطی آن است (ترک­زاده، 1388). از این رو بررسی رابطه بین انواع ساختار سازمانی و منابع قدرت مدیران به منظور ادراک پویایی­های درون دانشگاهی اهمیت می­یابد.

2-1-1-ساختار سازمانی

2-1-1- 1- تعریف ساختار سازمانی و ماهیت آن

ساختار سازمانی موضوعی است که اکثر افراد در موقعیت­های کاری، کمتر در خصوص آن به تفکر می­پردازند. افراد هر روز به سر کار خود رفته و وظایف خویش را انجام می­دهند اما در خصوص چگونگی سازماندهی سازمان نمی­اندیشند. ساختار سازمانی، هم برای سازمان و هم برای اعضای آن مفهوم و عاملی بسیار کلیدی تلقی می­شود که می­بایست به دقت در خصوص آن اندیشید. از این­­رو می­بایست به دقت در خصوص آن اندیشید. زیرا یکی از پیامدهای ساختار سازمانی، موفقیت ها و شکست­های سازمان و اعضای آن می­باشد (فونشن، 2007).

ساختار روش و رویه­ای است که به وسیله آن فعالیت­های سازمان تقسیم، سازماندهی و هماهنگ می­شوند. از این­رو ساختار به کنترل اعمال اعضای سازمان می­انجامد (رابینز و جاج، 2009؛ اعرابی، 1376). در واقع ساختار میدانی­است برای کنش­های سازمانی در سطوح مختلف (هال، 2002). با چنین تعریفی، ساختار عملاً قلمرو وسیعی می­یابد که دارای ابعاد، عناصر و ویژگی­های خاص خود می­باشد. بر همین اساس، ساختار سازمانی، بسته به ترکیب ابعاد، عناصر و ویژگی­های خود، در انواع مختلفی متجلی خواهد شد. بدیهی است که هر نوعی نیز به نوبه خود، کارکرد و به تبع اثرات ویژه خود را خواهد داشت. لذا ملاحظه می­شود که ساختار سازمانی می­تواند نقش و اثر تعیین­کننده­ای در کیفیت عملکرد و اثربخشی سازمان در سطوح و رده­های مختلف داشته باشد.

در نگاهی دیگر، ساختار سازمانی برآیند چرخه پویای تفکیک و یکپارچگی می­باشد. بدین معنا که تفکیک در سازمان از طریق تقسیم کارویژه­های (کار، نقش و عملکرد) مختلف میان اجزای یک مجموعه سازمانی، رخ می­دهد. این مهم (تفکیک) منجر به ایجاد فشار فزاینده برای برقراری ارتباط و هماهنگی میان اجزا می­گردد. این امر نیز به نوبه خود به یکپارچگی سازمانی می­انجامد. تحقق این مهم (یکپارچگی سازمانی) خود از طریق ایجاد یک واحد مدیریتی یا سیستم­ها و روش­های واحد یا هماهنگ انجام می­پذیرد. حال چنانچه یکپارچگی با رشد سازمان هماهنگ گردد، خود تفکیک مجدد را ایجاب می­نماید. تفکیک مجدد نیز خود منجر به یکپارچگی مجدد می­شود. پس بر اساس پویایی­های داخلی واقتضائات محیطی می­بایست تفکیک­ها و یکپارچگی­های متفاوتی ایجاد نمود. به عبارتی دیگر، متناسب با شرایط درونی و برای پاسخگویی معنادار به اقتضائات محیطی می­بایست به طور مستمر (دائم نه بلکه لحظه به لحظه) به طراحی تفکیک و یکپارچگی­های پویا اقدام نمود. از این­رو می­بایست همواره درصدد برقراری تعادل پویا بین این دو مفهوم بود (هچ، 1387).